ТАҶАССУМИ БАДЕИИ ТАЪРИХ

ДАР НАСРИ СОТИМ УЛУҒЗОДА (солҳои 60-80-уми асри ХХ)

Рисола дар асоси осори насри таърихии солҳои 60-80-уми Сотим Улуғзода фароҳам омада, раванди таҷассуми бадеии таърихро дар насри давраи нави тоҷик муайян мекунад. Ба доираи таҳқиқот ҳамчунин баррасии хусусиятҳои ғоявию мундариҷавӣ ва жанриву услубии насри таърихии баъдиҷангии тоҷик шомил мегардад.

Дар алоқамандӣ ва муносибат ба илмҳои таърих, равоншиносӣ ва забоншиносӣ омӯхтани “Ривояти суғдӣ”, “Восеъ” ва “Фирдавсӣ” барин қисса ва романҳои Сотим Улуғзода ҷараёни эҷоди нависандаро бо тамоми паҳлуҳои мундариҷавию шаклӣ бозгӯ намуда, имконият медиҳад, ки хонанда қонунмандии мундариҷавӣ ва бадеии осори таърихии нависандаро пурра ва муфассал дарк намояд.

Яке аз рисолатҳои таърихии Сотим улуғзода ҳамчун нависанда ва мутафаккири хештаншиноси миллат он аст, ки дар душвортарин солҳои мавҷудияти Ҳокимияти Шӯравӣ ба идеологияи абарқудрати коммунистӣ муқовимат намуда, ба мавзӯъҳои таърихӣ рӯ овард, то ба алоқамандону муддаиёни кӯрдил фаҳмонида тавонад, ки халқи тоҷик фарҳанг ва таърихи бостониву заволнопазир дорад. Ҳокимияти Шӯравӣ худшиносиро бузургманишии миллӣ қазоват мекард ва маҳз аз ҳамин нуқтаи назар ба он муборизаи беамон дошт.

Рӯ овардан ба мавзӯъҳои таърихӣ, шахсиятҳо ва симоҳои таърихӣ на ба ҳар кас даст медиҳад. Ҳолати мазкур дар баробари истеъдод, маҳорат, қобилият, қареҳаи эҷодӣ, инчунин тавъам ба он дониш, тафаккури баланд, андешаи қавӣ, ҷустуҷӯву пажуҳиш, ковишу қиёсро мехоҳад. Ғайр аз ин, падидаи мазкур табиист, ки натиҷагириҳову хулосабарориҳои амиқу муътамадро тақозо менамояд.

Ҳукмиддин Сафаров  

Таҳти ҳамин унвон бо ташаббуси кафедраи услубшиносӣ ва таҳрири адабии факултети журналистикаи Донишгоҳи миллии Тоҷикистон санаи 10-уми апрели соли равон мизи мудаввари ҷумҳуриявӣ баргузор гардид. Нахуст декани факултети журналистика Саъдӣ Исматов суханронӣ намуда, доир ба саҳми устод дар пешрафти илми тоҷик андешаҳои ҷолиб баён кард. Баъдан, сухан ба муовини ректор оид ба илм профессор Сафармамдов М.С. дода шуд. Мавсуф доир ба инкишофи илми Айнишиносӣ суханронӣ намуда, зикр кард, ки бо ташаббуси маҳфили “Айнишиносӣ” дар ДМТ бисёр ҷанбаҳои ҳаёту фаъолияти устод омӯхтаву дар шакли маърӯзаву монографияҳои илмӣ пешниҳоди хонандагон гардиданд.

Сипас, профессор Абдулҳай Маҳмадаминов ба минбар баромада, доир ба маънои калимаи “тоҷик” ва услуби нигориши он дар осори устод Айнӣ маърӯза карданд. Профессор Маҳмадаминов дар маърӯзаи худ зикр намуд, ки “асарҳои Айнӣ дорои сарнавишти фоҷиавианд. Маҳз дар давраи роҳбарии пантуркисти ашадӣ Файзулло Хоҷаев, ки забони расмӣ – коргузорӣ туркии усмонӣ эълон шуда буд, нусхаҳои тоҷикии асарҳои устод чоп намешуданд. Тавре ки “Ҷалодони Бухоро” – ро бо забони тоҷикӣ чоп накарданд. Бояд гуфт, ки аввалин китоби Айнӣ ҳам бо забони узбекӣ ба табъ расидааст. Танҳо баъди чанд сол “Саргузашти як тоҷики камбағал” ё “Одина” бо забони тоҷикӣ ба чоп расид.

Калимаи “тоҷик” дар ин давра, ки авҷи равияи пантуркистӣ буд, бо ташаббуси устод Айнӣ ва Лоҳутӣ китоби мукаммал “Намунаи адабиёти тоҷик” бо пешгуфтори доҳии вақт И. В. Сталин чоп шуд, ки маҳз баъди нашри ин китоб калимаи “тоҷик” истиқлолият пайдо кард. Дар ин асари худ устод Айнӣ бо далелҳои илмию таърихӣ исбот кард, ки сокинонои асосии Осиёи Миёна маҳз тоҷиконанд”.

Ҳамзамон, профессор Баҳриддин Камолиддинов доир ба ғалатҳои китобии “Очерки таърихӣ”, ки аз ҷониби нашриёти “Адабиёти бачагона” зери таҳрири Р. Раҳмон ба табъ расидааст, суханронӣ намуд. Профессор Камолиддинов зикр кард, ки китобчаи мазкур барои кӯдакони синни хурдсоли томактабӣ пешбинӣ шудааст, вале он пур аз ғалатҳо буда, хонандаро ба кӯчаи гумроҳӣ мебарад. Барои тақвияти андешаҳои худ устод Камолиддинов чанд мисолро аз китобчаи мазкур қироат кард, ки пур аз ғалат буд.

Маҳфил бо муҳокимаронии маърӯзаҳо ва саволу ҷавоби аҳли нишаст ба анҷом расид.

Мирсаид Сатториён

донишҷӯи соли сеюм